اینترنت و ارتباطات خانواده

امروزه باگسترش کاربرد اینترنت در دنیا به عنوان یک رسانه تعاملی، بحث­هایی در مورد تأثیرات اینترنت بر ارتباطات میان فردی و خانوادگی انسان­ها مورد توجه قرار گرفته است( سلوین[1]، 2000: 95). زیرا زندگی و روابط خانوادگی مهمترین رویدادهای هستند که هر فرد در طول زندگی خود تجربه می­کند. همچنین خانواده به عنوان یکی از نهادهای اساسی جامعه و به عنوان نخستین عامل جامعه پذیری افراد، یکی از مباحث اصلی جامعه شناسی را به خود اختصاص داده است(ساروخانی، 1370: 131). خانواده­ها در جهانی مادی و واقعی قرار دارند و ویژگی­ها و خصوصیات محیط بر آنها تأثیراتی واقعی بر جای می­گذارد. یکی از مهمترین عناصر تأثیر گذار محیطی در دنیای معاصر ظهور فناوری­های اطلاعات است. امروزه فناوری­های اطلاعاتی از راه­های گوناگون به خانه و خانواده هجوم آورده­اند. شاید مهمترین مصداق این هجوم اینترنت و کامپیوترهای خانگی باشد که به سرعت در حال قدرت گرفتن هستند. پیش بینی دقیق آنچه کار با کامپیوتر و اینترنت بر سر خانواده­ها می­آورد، به غایت دشوار است، اما در هر حال باید دانست که این فناوری­ها تأثیراتی بس مهم بجا می­گذارند و خواهند گذاشت(برناردز، 1384: 166).

   آجای[2] (1995) استدلال می­کند که مردم به طور روز افزون زمان و فرصت بیشتری را با تکنولوژی نسبت به اطرافیان و دوستانشان صرف می­کنند. این تغییر جهت از خانواده و گروه همسن به رسانه­های گروهی به عنوان نهاد اجتماعی اولیه، می­تواند در سال­های 1930 با رادیو، به دنبال آن سال­های 1950 با تلویزیون و امروزه با تکنولوژی شبکه­ای ردیابی شود. برای بسیاری از مردم رفتن به اینترنت یک راه کنار آمدن با جامعه­ای است که مردم آن، روز به روز از همدیگر کناره گیرتر می­شوند. ارتباطات رایانه­ای تأثیرات اجتماعی را با نبودن رفتارهای غیر کلامی مانند صحبت نکردن، خیره شدن و مانند آن کاهش می­دهد. (امیدوار و صارمی، 1381: 64).

   فناوری اطلاعات همچنین می­تواند بر ماهیت روابط متقابل تأثیر بگذرد. مثال بارز آن نگرانی در مورد میزان خشونتی است که در برخی بازی­های کامپیوتری و منابع اینترنتی تصویر می­شود و روابط خانوادگی را در آینده بیشتر تحت الشعاع قرار خواهند داد(برناردز، 1384: 166). بهترین راه برای فکر کردن در بارۀ این قابلیت به یاد داشتن این موضوع است که عملکردها و مسیرهای خانوادگی بیانگر نحوه گردهم آمدن افراد و برقراری ارتباط متقابل بین آنها است. فناوری اطلاعات می­تواند بر انواع و اقسام عملکردهای خانوادگی به شدت تأثیر بگذارد. آشکارترین این تأثیرها کم شدن روابط بین افراد در کل و افزایش فردگرایی در خانواده است (برناردز، 1384: 167).

   از دیگر پیامدهای اعتیاد اینترنتی، تأثیر آن بر روی روابط زناشویی، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتی» برای همسر معتاد به اینترنت اطلاق می­شود. آمار نشان می­دهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشی و طلاق بیانجامد. باور کردن این که شخصی همسر خود را به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک می­کند، برای کسانی که به اینترنت اعتیاد پیدا نکرده­اند، وحشتناک به نظر می­رسد؛ ولی این مسأله هر روز در دنیای اینترنت اتفاق می­افتد. از طرف دیگر معتادان ممکن است در میزان وقتی که در اینترنت صرف می­کنند یا مقدار پولی که برای آن خرج می­کنند به همسر خود دروغ بگویند که به نوبه خود باعث بی اعتمادی زن و شوهر نسبت به همدیگر می­شود و پیوندهای خانوادگی را سست می­کند(گندمی، 1389: 41).

   در چاچوب نظری این تحقیق از نظریات افرادی همچون والدهای[3]، دی فلور[4]، زیگمونت باومن[5] و همکاران آنها استفاده گردیده است. والدهای استدلال می­کند، عاملی که احتمال تحصیل اثرات ارتباطات اینترنتی را کاهش می­دهد فرار بودن محتوای ارتباطی است. او معتقد است، «اثرات دراز مدت بیش از اثرات کوتاه مدت مورد توجه قرار می­گیرد» و یا به نوعی اگر از یک پیام به طور طولانی مدت استفاده شود تأثیر آن پیام بیشتر است. کلاپر[6] علاوه بر تکرار پیام، مدت زمان پیام را نیز در نظر می­گیرد تا برنامه بتواند بالاترین اثر ممکن را داشته باشد. از این دو نظریه، هم می­توان مدت زمان استفاده از اینترنت و هم طول مدت دسترسی به اینترنت و همچنین مداومت استفاده از اینترنت (روزانه، هفتگی، ماهانه) به عنوان متغیر مستقل اعتیاد به اینترنت جهت تأثیر بر روابط خانوادگی به کار برد، چرا که هر کدام از این عوامل باعث کاهش روابط درون خانواده و در نهایت کاهش ارزش­های خانواده می­شود(زنجانی زاده و محمدی جوادی، 1384: 127). پس در این جا آن چه نقش مهمی را بازی می­کند طول مدت دسترسی به اینترنت و میزان استفاده از اینترنت است، بدین گونه که هر چه از اینترنت بیشتر استفاده کنیم این میزان استفاده احتمالاً باعث کم شدن ارتباط با خانواده و کاهش ارتباطات خانوادگی  فرد می­شود.

   دی فلور و بال روکیج[7] در الگوی خویش درباره وابستگی به رسانه­ها بر این باورند که شرط مهم برای بروز اثرات، میزان وابستگی به بعضی رسانه­های ارتباطی است. با کمک این نظریه می­توان اعتیاد به اینترنت را مطرح کرد، بدین صورت که کاربرد اینترنتی با وابسته شدن به اینترنت فرصت کمتری برای پرداختن به خانواده دارد و این ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش روابط خانوادگی شود(زنجانی زاده و محمدی جوادی، 1384: 128). زیگمونت باومن استدلال می­کند که تعاملات مجازی در نهایت منجر به ایجاد انزوای اجتماعی و کاهش تمایلات کاربر در دنیای واقعی می­شود و عموماً استفاده بیشتر از اینترنت به کاهش ارتباطات اجتماعی خصوصاً از نوع ارتباطات نزدیک و صمیمی با اعضای خانواده و دوستان نزدیک منجر می­شود(زنجانی زاده و محمدی جوادی، 1384: 130). کاهش یا به مفهومی دیگر فقدان گفتگوهای خانوادگی بطور حتم پس از مدتی میزان شناخت افراد خانواده را از یکدیگر کاهش می­دهد و به کاهش میزان اعتماد اعضاء خانواده به یکدیگر می­انجامد و نتایجی منفی را در پی خواهد داشت. از طرفی این فعالیت اعضای خانواده پس از مدتی گوشه گیری و فردگرایی می­انجامد و رغبت به زندگی اجتماعی و تعامل خانوادگی را کاهش می­دهد.

برچسب‌ها: اعتیاد اینترنتی, روابط خانوادگی و اینترنت, آسیب های فضای مجازی, سواد رسانه ای, سواد فضای مجازی مطالعات فرهنگی...